I.អ្នកតាជាអ្វី?
អ្នកតាជាពាក្យដូចគ្នា និង អ្នកដូន។ អ្នកតាបានដល់ជីតា អ្នកដូនបានដល់ជីដូន។ សព្វថ្ងៃនេះ ”អ្នកតា“ សំដៅដល់ឈ្មោះខ្មោចមួយពួកដែលនៅរក្សាមនុស្សទោះជាស្រីក្តីប្រុសក្តី។ ចំពោះពាក្យអ្នកដូនគេនិយាយមួយដងមួយកាលដែរ ពេលមនុស្សជួបប្រទះទុក្ខព្រួយខ្លាំង ”អ្នកតាអ្នកដូនអើយ! ជួយខ្ញុំផង?“
តាំងពីបុរាណកាលមកខ្មែរតែងមានជំនឿបុព្វការីជន មានជីដូនជីតាជាដើម រមែងតែងទៅកើតជាខ្មោចមួយពួកនៅថែរក្សាចៅដែលនៅសល់។
ដូចនេះហើយបានជាគេតែងគោរពអ្នកតាគ្រប់ៗគ្នា។
នៅមានពាក្យច្រើនទៀតសំរាប់សំគាល់ពួកខ្មោចរបៀបនេះ ដូចជាពាក្យ ”មេស“ សំរាប់សំគាល់ខ្មោចអ្នករក្សាស្រុកទូទៅ ទាំងប្រុសទាំងស្រី។ ប៉ុន្តែក្រោយមកពាក្យ មេស យាយទេព សំគាល់តែបីសាចស្រីទៅវិញ។
II.តើអ្នកតានៅកន្លែងណា?
អ្នកតាស្ថិតនៅទីផ្សេងៗ លើភ្នំ ក្នុងព្រៃ ស្រុក ខេត្ត ក្រុង និងក្នុងព្រះនគរ។ អ្នកតានៅកន្លែងណាក៏ធ្វើអំណាចកាន់កាប់ថែរក្សាទីនោះ ទាំងមនុស្សសត្វ ធម្មជាតិផ្សេងៗ ។ អ្នកតាមានអំណាចបំផ្លាញ អ្នកធ្វើកំហុស និងជួយគាំពារក្សាមនុស្សល្អ មានជំនឿលើខ្លួន។
ដោយគេយល់ថា អ្នកតាមានអំណាចដូចខាងលើនេះហើយ បានជាគេនាំគ្នាសាងអាស្រមអោយអ្នកតានៅ បូជាគ្រឿងក្រយា ក្នុងពេលមានអាសន្ន ក៏មានបូជាតាមកាល ១ឆ្នាំម្តងក៏មាន។
*សំគាល់ៈ ពេលដែលខ្មែរទទួលឥទ្ធិពលព្រាហ្មណ៍សាសនា ក៏បានយកឈ្មោះ អទិទេពក្នុងសាសនាព្រាហ្មណ៍ខ្លះ មកដាក់អោយឈ្មោះអ្នកតាដែរ ដូចជាអ្នកតាព្រះឥសូរ អ្នកតាព្រះនរាយណ៍។ ឈ្មោះទេពីព្រះឥសូរ ក៏មានឈ្មោះអ្នកតាដែរ ”អ្នកតានាងខ្មៅ“។
-អ្នកតារក្សាព្រះនគរ ខ្មែរតែងយល់ថា ”អ្នកតាព្រះស្រុក“
-ព្រះរាជាសម័យឧត្តុង្គតែងគោរពអ្នកតាឃ្លាំងមឿង អ្នកតាដំបងដែក ជាអ្នកតាព្រះស្រុក។ សម័យបច្ចុប្បន្នគោរព ”អ្នកតាព្រះចៅ“។
តើគេធ្វើបុណ្យឡើងអ្នកតានៅពេលណា?
រៀងរាល់ដើមឆ្នាំនីមួយៗ តែងប្រារព្វពិធីឡើងអ្នកតា ដើម្បីអោយអ្នកតាជួយផ្តល់សេចក្តីសុខអោយប្រជាជនក្នុងឆ្នាំថ្មី តាំងពីដើមឆ្នាំរហូតដល់ចុងឆ្នាំ។
ពិធីឡើងអ្នកតានៅស្រុកខ្មែរ គេធ្វើក្នុងខែចេត្រ រហូតដល់ខែពិសាខ ស្រុកខ្លះធ្វើក្នុងខែចេត្រ ខ្លះទៀតធ្វើក្នុងខែពិសាខ ប៉ុន្តែភាគច្រើនធ្វើក្នុងខែពិសាខ។
ពិធីឡើងអ្នកតាក្នុងខែពិសាខ គេកំណត់ធ្វើឡើងនៅដើមខែ ហើយគេកំណត់ធ្វើនៅថ្ងៃអង្គារ ឬនៅថ្ងៃសៅរ៍ (ថ្ងៃដែលខ្មោចអរក្សអ្នកតាចូលចិត្តទទួលគ្រឿងសំណែន)។
របៀបគ្រឿងក្រយា បូជាអ្នកតា មានការប្រែប្រួលខ្លះៗតាមសម័យនិយម។ ពេលដែលគេនិយមគោរពអ្នកតាខ្លាំង គេខំផ្គត់ផ្គង់អ្នកតាខ្លាំងធ្វើអាស្រមល្អៗថ្វាយ និងស្វែងរកអាហារប្រណិតៗ ថ្វាយអ្នកតាតាមចំណង់រហូតដល់ដាក់ពាក្យ ”អ្នកតា ចូលចិត្ត សោយនេះ សោយនោះ“។ នៅក្នុងស្រុកខ្មែរសម័យបូរាណគេលឺសុះសាយថា អ្នកតាចូលចិត្តសោយសាច់មនុស្ស សាច់ក្របី ដែលគេសម្លាប់ថ្វាយស្រស់ៗ ហេតុនេះបានជាបុរាណយកមនុស្សទោសទៅសម្លាប់ថ្វាយអ្នកតា គេយកក្របីថ្វាយអ្នកតា។ ប៉ុន្តែក្រោយៗមកទៀត ពេលដែលឥទ្ធិពលពុទ្ធសាសនា ឬកម្លាំងមនុស្សខ្លាចបុណ្យបាប ក៏លែងសម្លាប់មនុស្ស ហើយធ្វើឧបកិច្ចយកក្របីគោ ទាំងរស់ទៅចងមុខអាស្រមប្រាប់អ្នកតាថា ថ្វាយទាំងអស់។ លុះចប់កិច្ចហើយ គេក៏សុំយកគោ ក្របីនោះទៅវិញ។
ឥឡូវនេះគេត្រឹមថ្វាយសាច់ជ្រូក មាន់ ទា និងម្ហូបអាហារធម្មតាប៉ុណ្ណោះ។
សំគាល់ៈ មនុស្សដែលសម្លាប់ដោយអ្នកតា ឬខ្មោចចូលសណ្ឋិតហៅថា ”សំនឹង“ ជាស្រីឬជាប្រុសក៏បានតែឃើញតែឃើញមានស្រីច្រើនជាងប្រុស។ គេទំនាក់ទំនងចង់ដឹងរឿងរាវផ្សេងៗ ពីអ្នកតា គឺសួរផ្ទាល់ និងសំនឹង។ អ្នកតាសំខាន់ៗនៅប្រចាំស្រុកនីមួយៗរមែងមានរូបសំនឹងជាដរាប។
ប្រដាប់សំរាប់ថ្វាយសំនឹងមាន កញ្ចក់ ក្រាស ប្រេងម្សៅ សំលៀកបំពាក់ និង ដាវមួយដាក់លើជើងពាន គ្រឿងក្រយាសំនែន…។
III.រាជពិធីឡើងអ្នកតាបច្ចុប្បន្ន
នៅថ្ងៃសៅរ៍ វេលារសៀល ដើមខែពិសាខ គេរៀបចំពិធីឡើងអ្នកតាតាមទំលាប់។ វេលានោះមានក្រុមគ្រូ និងអ្នករាជការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងទៅអាស្រម ឆ្ពោះទៅអ្នកតាព្រះចៅវត្តភ្នំ។ ពេលហែទៅដល់ពួកបាគ្រូ យកក្រយាបូជាអណ្តាប់ មានស្លាធម៌ ស្លាត្រួយ ស្លាដម លើគ្រែ ហើយមានក្អមទឹក ពីខាងមុខគ្រែយកកន្ទេលខ្នើយក្រាលពីខាងមុខ តមករៀបដាក់គ្រឿងក្រយាមានបង្អែម និងចំអាប។
លុះរៀបស្រេចហើយ ចាងហ្វាងក្រុមបាគ្រូ ឬតំណាងសូត្រប្រណិតធានអញ្ជើញទេវតា អ្នកតាមកយកក្រយា បូជាពាក្យសូត្រជាសេចក្តីសង្ខេបដែលរៀបចំឡើងដោយក្រុមបាគ្រូ សំរាប់ប្រើមួយពេលៗ ចប់ហើយសូត្រធម៌ ប្រសិទ្ធិទឹកមន្ត និងសូត្រពលិការថ្វាយគ្រឿងក្រយាបូជាដល់អ្នកតា។ លុះចង់កិច្ចហើយចាងហ្វាងក្រុមបាគ្រូ យកទឹកដែលប្រសិទ្ធិរួចហើយនោះទៅស្រង់ប្រស់ព្រំទេវរូបជាការស្រេច៕ (ដកស្រង់ចេញពី Tourist Guide 2003)
.jpg)
